وقتی خاطرات رهایمان نمی‌کنند: درمان EMDR چه کمکی به ما می‌کند؟

برخی خاطرات، حتی پس از گذشت سال ها، همچنان مانند زخم هایی باز در ذهن باقی می مانند. این خاطرات ممکن است شامل حوادث ناگوار، شکست های عاطفی، تصادف ها یا حتی رویدادهایی به ظاهر ساده اما تأثیرگذار باشند. آنچه مهم است، محتوای رویداد نیست، بلکه تأثیری است که در ناخودآگاه ما باقی مانده و در رفتار، احساسات یا حتی فیزیک بدن ما بروز می کند.در چنین شرایطی، افراد ممکن است دچار فلش بک، کابوس، اضطراب، یا اجتناب از مکان ها یا موقعیت هایی شوند که یادآور آن خاطره اند. این واکنش ها می توانند به مرور عملکرد روزمره فرد را مختل کنند و احساس امنیت روانی را از بین ببرند.درمان EMDR (Desensitization and Reprocessing Eye Movement) یا بازفرآوری و حساسیت زدایی با حرکات چشم، روشی نوین و علمی است که به کمک مغز می آید تا این خاطرات "گیر کرده" در ذهن را دوباره پردازش کند و رنج ناشی از آن ها را کاهش دهد.

EMDR چیست و چگونه کار می کند؟

درمان EMDR یک روش روان درمانی است که برای اولین بار توسط فرانسیس شاپیرو در دهه ۸۰ میلادی معرفی شد. اساس این روش بر این پایه استوار است که تجربیات آسیب زا گاهی به درستی در مغز پردازش نمی شوند و به صورت خام، آزاردهنده و ماندگار در ذهن باقی می مانند.در فرآیند درمان، فرد در حالی که به خاطره یا رویداد آسیب زا فکر می کند، حرکات دوطرفه مانند حرکت چشم ها به چپ و راست یا تحریک های لمسی یا صوتی متناوب دریافت می کند. این حرکات، به مغز کمک می کنند تا خاطره را مجدداً پردازش کند و از شکل اولیه و دردناک خارج سازد.به عبارت ساده، EMDR مانند "باز کردن قفل" خاطره ای گیرکرده عمل می کند، تا مغز بتواند آن را هضم و از نو معنا کند؛ نه این که هر بار با یادآوری اش دچار آسیب مجدد شود.

چرا بعضی خاطرات پردازش نمی شوند؟

وقتی انسان دچار شوک روانی یا حادثه ای شدید می شود، مغز ممکن است عملکرد معمول خود در ثبت و پردازش خاطره را متوقف کند. در این حالت، تجربه به صورت تکه تکه، نامرتب یا خام ذخیره می شود و در بخش هایی از مغز مثل آمیگدالا یا هیپوکامپ گیر می افتد.خاطره هایی که به درستی پردازش نشده اند، معمولاً با احساساتی شدید مثل ترس، خشم یا شرم همراه هستند. این احساسات به راحتی با محرک های ساده بازمی گردند؛ مثل صدای خاص، بوی یک مکان، یا حتی نور خاصی از یک چراغ.
EMDR می کوشد این خاطره را از حالت خام و واکنشی خارج کند و به آن کمک کند تا وارد شبکه خاطرات پردازش شده و "بی خطر" مغز شود. در نتیجه، خاطره همچنان وجود دارد، اما دیگر باعث زخم و واکنش عاطفی شدید نمی شود.

روند یک جلسه درمان EMDR چگونه است؟

درمان EMDR معمولاً طی ۸ مرحله انجام می شود. ابتدا درمانگر اطلاعات لازم از بیمار جمع آوری می کند، سپس او را برای مواجهه با خاطره آماده می سازد. در مرحله اصلی، فرد بر یک تصویر از خاطره، یک باور منفی درباره خود، و یک احساس بدنی تمرکز می کند.در عین حال، درمانگر حرکات دوطرفه مثل حرکت انگشت از چپ به راست را در مقابل چشمان فرد انجام می دهد یا از تحریک لمسی/صوتی متناوب استفاده می کند. فرد هم زمان با تمرکز روی خاطره، این تحریکات را دریافت می کند.در طول جلسات، فرد معمولاً کاهش تدریجی بار احساسی خاطره را تجربه می کند. در نهایت، باور منفی جای خود را به یک باور مثبت تر می دهد، و احساس بدن نیز آرام تر می شود. این روند می تواند از چند جلسه تا چند ماه طول بکشد، بسته به شدت و تعداد خاطرات آسیب زا.

EMDR برای چه کسانی مناسب است؟

درمان EMDR در ابتدا برای درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) طراحی شده بود، اما امروزه در درمان بسیاری از مشکلات دیگر نیز مؤثر شناخته شده است: اضطراب، افسردگی، اختلالات خوردن، سوگ حل نشده، فوبیا، اعتیاد، و حتی دردهای مزمن.افرادی که خاطره یا تجربه ای خاص به صورت مکرر در ذهن شان بازمی گردد، یا کسانی که درگیر الگوهای تکراری منفی هستند بدون آن که دلیل مشخصی پیدا کنند، اغلب کاندیدای مناسبی برای این درمان هستند.با این حال، EMDR برای همه افراد یا همه شرایط مناسب نیست. در مواردی که فرد به تازگی دچار بحران روانی شده یا ثبات هیجانی کافی ندارد، لازم است ابتدا مراحل تثبیت و آمادگی طی شود. به همین دلیل، ارزیابی دقیق توسط روان درمانگر متخصص ضروری است.

مغز چگونه پس از EMDR تغییر می کند؟

یکی از جذاب ترین جنبه های درمان EMDR، تأثیر آن بر ساختار و عملکرد مغز است. تحقیقات تصویربرداری مغزی نشان داده اند که پس از جلسات موفق EMDR، فعالیت آمیگدالا کاهش می یابد و قشر پیش پیشانی (prefrontal cortex) که مسئول تفکر منطقی و تنظیم هیجان است، فعال تر می شود.همچنین ارتباط بین بخش های مختلف مغز که مربوط به حافظه، احساسات و ادراک هستند، بهبود می یابد. این یعنی مغز پس از EMDR، به معنای واقعی کلمه، سالم تر و یکپارچه تر عمل می کند.در نهایت، فرد احساس آرامش، تسلط بر خود، و آزادی از گذشته ای را تجربه می کند که پیش تر او را اسیر خود کرده بود. خاطره همچنان وجود دارد، اما دیگر زندگی را کنترل نمی کند.

تفاوت EMDR با سایر روش های درمانی

درمان EMDR با سایر روش های درمانی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) و دارودرمانی تفاوت های قابل توجهی دارد. تمرکز اصلی EMDR بر پردازش خاطرات آسیب زا و حل وفصل تجربه های گذشته است؛ در حالی که CBT بیشتر تلاش می کند افکار منفی و غیرواقع بینانه را اصلاح کند. دارودرمانی نیز معمولاً با هدف تنظیم شیمی مغز و کاهش علائم روانی تجویز می شود.

از نظر مدت زمان درمان، EMDR در بسیاری از موارد بین ۶ تا ۲۰ جلسه به طول می انجامد، در حالی که CBT معمولاً نیاز به ۱۲ تا ۲۴ جلسه دارد. دارودرمانی ممکن است به صورت موقت یا بلندمدت تجویز شود و در برخی موارد حتی سال ها ادامه پیدا کند.

میزان مشارکت فرد در روند درمان نیز در این روش ها متفاوت است. در جلسات EMDR تمرکز بر تجربه های ذهنی و احساسی است و نیاز چندانی به گفت وگو یا انجام تکلیف ندارد. در مقابل، CBT بر گفت وگو، تحلیل افکار و انجام تمرین های مشخص خارج از جلسه تأکید دارد. در دارودرمانی، مشارکت فرد معمولاً به دریافت منظم دارو محدود می شود و فرآیند درمان بدون مداخله ذهنی یا احساسی پیش می رود.

یکی دیگر از تفاوت های مهم، رویکرد هر روش نسبت به علت مشکلات روانی است. EMDR با تمرکز بر خاطرات گذشته تلاش می کند به ریشه های مسئله دست پیدا کند. CBT گاهی به گذشته توجه دارد، اما بیشتر بر افکار فعلی تمرکز می کند. در دارودرمانی معمولاً ریشه یابی انجام نمی شود و تمرکز بر کاهش علائم است.

در نهایت، درباره اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، شواهد پژوهشی نشان می دهد که EMDR اثربخشی بسیار بالایی در درمان این اختلال دارد. CBT نیز می تواند کمک کننده باشد، اما میزان موفقیت آن معمولاً کمی پایین تر است. دارودرمانی بیشتر نقش حمایتی دارد و اغلب برای کاهش موقتی علائم استفاده می شود، نه درمان کامل.

در جدول زیر، به طور خلاصه مقایسه ای میان EMDR ، CBT و دارودرمانی آورده شده است:

آیا EMDR علمی است؟ چه پژوهش هایی انجام شده؟

درمان EMDR مورد تأیید نهادهایی معتبر از جمله سازمان جهانی بهداشت (WHO)، انجمن روان پزشکی آمریکا (APA) و وزارت امور کهنه سربازان آمریکا قرار گرفته است. مطالعات زیادی در سطح جهانی اثربخشی آن را در درمان PTSD و اختلالات مرتبط تأیید کرده اند.مطالعه ای در مجله روان درمانی JAMA نشان داد که ۷۷٪ افراد مبتلا به PTSD پس از ۶ جلسه EMDR بهبود قابل توجهی داشتند. همچنین مقایسه ها نشان می دهد که اثربخشی آن نسبت به برخی روش های سنتی بیشتر و ماندگارتر است.نکته مهم، اجرای صحیح درمان توسط متخصص آموزش دیده است. بدون مهارت و رعایت اصول حرفه ای، ممکن است درمان بی اثر یا حتی آسیب زا باشد.

تجربیات مراجعان از EMDR چگونه است؟

بسیاری از کسانی که درمان EMDR را تجربه کرده اند، آن را نقطه عطفی در زندگی روانی خود می دانند. توصیف مشترک اغلب آن ها این است که پس از جلسات، احساس آزادی، سبکی و رهایی از "بار گذشته" را تجربه می کنند.در برخی، نتایج خیلی سریع و ملموس ظاهر می شود؛ در برخی دیگر، روند کندتر ولی عمیق تر است. مهم ترین نکته، حس "امنیت در ذهن" است که فرد پس از سال ها تجربه می کند.هرچند بعضی افراد در ابتدا با مقاومت یا احساسات شدید مواجه می شوند، اما با ادامه روند درمان، بیشتر آن ها بهبودی چشمگیری گزارش می دهند. این تجربه ذهنی مانند باز کردن گره ای درونی توصیف می شود.

چطور می توان درمان EMDR را آغاز کرد؟

برای شروع درمان EMDR، ابتدا باید با روان درمانگری که آموزش رسمی در این روش دیده است، مشورت کرد. مرحله ارزیابی اولیه شامل بررسی وضعیت روانی فعلی، خاطرات کلیدی، و آمادگی ذهنی برای مواجهه با آن هاست.سپس، در صورت مناسب بودن شرایط، جلسات EMDR به صورت منظم برگزار می شود. هر جلسه ممکن است بین ۶۰ تا ۹۰ دقیقه طول بکشد. درمانگر به فرد کمک می کند تا با روشی امن و ساختارمند وارد فرآیند بازپردازش شود.افرادی که احساس می کنند هنوز خاطراتی از گذشته بر حال شان سایه انداخته یا احساس می کنند زندگی شان تحت کنترل تجربه ای قدیمی است، می توانند از EMDR به عنوان یک فرصت برای "بازنویسی روانی" استفاده کنند.

نتیجه گیری: آیا وقتش نیست ذهن مان را رها کنیم؟

همه ما خاطراتی داریم که گاه وبی گاه به ذهن مان هجوم می آورند. اما برای برخی، این خاطرات نه فقط یادآور، بلکه زنجیرهای روانی اند که اجازه زندگی آزاد و شاد را نمی دهند. درمان EMDR یکی از علمی ترین و موفق ترین روش ها برای مواجهه با چنین خاطراتی است.EMDR به ما کمک می کند تا نه تنها خاطره را تحمل پذیرتر کنیم، بلکه باورها، احساسات و ادراک مان را نسبت به خود و جهان تغییر دهیم. این روش، ذهن را از اسارت گذشته آزاد می کند، بدون آن که نیاز باشد سال ها درگیرش بمانیم.اگر ذهن تان همچنان درگیر خاطره ای آزاردهنده است، شاید وقت آن رسیده باشد که به ذهن تان کمک کنید آن خاطره را رها کند و دوباره زندگی را تجربه کند.

منبع: گرداوری شده توسط تیم راه طب

ویراستار: فرشته عموزاده